100 Milyar dolarlık Türk Lojistik Sektörü 2023’e umutlu.

 Türkiye’de trafiğe kayıtlı araçların % 3,5’u 16 ton ve yukarısı taşıma kapasitesine sahip kamyon ve çekicilerden oluşuyor. TÜİK 2022 Kasım verilerine Türkiye’de trafiğe kayıtlı 916.565 adet 16 ton ve yukarısı kamyon ve çekici var. Toplam sayının 2023 Ocak itibariyle 920 bini geçmesi bekleniyor. 2014’den bu tarafa yıllık satışlarda daralma sürecinde olan kamyon pazarı 2022 itibariyle yeniden yükselişe geçerek yıllık satışlarda 37 bin eşiği aşıldı. Türkiye’de ağır ticari araç satışları 2011 yılında zirve seviyeye ulaşmış, 2011’de 45.306 adete gelmişti. Pazar 2019 yılında en dip seviyeye indi ve 2019’da toplam satılan kamyon-çekici sayısı 10.747 adette kaldı. Sıfır kamyon pazarı 4 kattan fazla küçüldü. 2020’den bu tarafa ise toparlamaya devam ediyor. 2023’te 40 bin eşiğinin yeniden aşılması bekleniyor.

2022 yılı Ocak-Kasım dönemi itibariyle trafiğe 33.695 adet 16 ton ve yukarısı kamyon ve çekicinin trafiğe kaydı yapıldı. Aralık ayı dahil edildiğinde 2022 yılı toplamının 37 bini geçmesi bekleniyor. Bir önceki yıl ile mukayese edildiğinden % 20’nin üzerinde bir büyümenin olduğu söylenebilir. Aynı dönemde kaydı silinen kamyon/çekici sayısı ise 2.779 olarak gerçekleşmiştir. Trafiğe yeni kaydolan kamyonlar ile kıyaslandığından her yıl bu miktarın 1/10’u kadar kamyon da trafikte emekliye ayrılıyor. 2022 yılı içinde Avrupa Ağır Ticari Araç Pazarı sadece %5,9 civarında büyürken aynı dönemde Türkiye’de pazardaki büyüme %20’yi geçti.

2022 yılın Ocak-Ekim döneminde ise AB genelinde 2021'in aynı dönemine göre yüzde 5,9 artışla 211 bin 649 yeni ağır ticari araç satıldı. 2022 sonu hedefinin 250 binin altında gerçekleşmesi olması bekleniyor. Avrupa Otomobil Üreticileri Derneği (ACEA) verilerine göre Batı Avrupa'daki dört ana pazarın tümünde büyüme yaşandı. Özellikle % 33,7 artışın yaşandığı İtalya olmak üzere, Fransa’da % 7,6 İspanya’da % 7,3 artış yaşanırken Avrupa’nın en büyük pazarı olan Almanya’da yükselme % 1,2 ile daha kısıtlı kaldı.

Türkiye’de ikinci el kamyon pazarı da son derece hareketli. Türkiye’de 2022 sonunda yıllık kamyon/çekici satış rakamı 37 bine ulaşmışken, ikinci elde bir yılda yapılan devir satışı sayısı 250 binin üzerinde gerçekleşiyor. Türkiye’de Kasım 2022’de ikinci el devir yapılan kamyon/çekici sayısı 23.436 olarak gerçekleşti. Aralık verilerinde bu sayının 28 bini geçmesi bekleniyor. Türkiye'de 2022 yılı Ocak-Kasım dönemi itibarıyla toplamda trafiğe 25 milyon 249 bin 119 adet motorlu kara taşıtı için ortalama yaş 14,5 olarak hesaplandı. Ortalama yaş otomobillerde 13,6, minibüslerde 15,0, otobüslerde 14,8, kamyonetlerde 12,8, kamyonlarda 17,6 , motosikletlerde 13,7, özel amaçlı taşıtlarda 13,6 ve traktörlerde 24,3'tür. Türkiye'de 2022 yılında devri yapılan 8 milyon 815 bin 613 adet motorlu kara taşıtı için ortalama yaş 12,6 olarak hesaplandı. Devri yapılan otomobillerin ortalama yaşı 13,2, minibüslerin 12,6, otobüslerin 11,0, kamyonetlerin 11,1, kamyonların 14,2, motosikletlerin 6,2, özel amaçlı taşıtların 14,8 ve traktörlerin 20,0'dır. Türkiye ikinci el kamyon pazarı Avrupa’nın en hareketli pazarıdır. 2022 yılında sıfır 37 bin civarında kamyon-çekici, 10 bine yakın yarı römork satılmışken, ikinci elde devir yapılan kamyon sayısı 250 binin üzerindedir. Sıfır satışların 8 katından fazla ikinci elde hareket olmaktadır. 2022 yılında ikinci el kamyon pazarında yaklaşık 200 milyar TL’lik bir Pazar büyüklüğü oluşmuştur. Bu büyüklük sıfır kamyon pazarının 4 katından fazladır. İkinci elde devri yapılan kamyonların yaş ortalaması yüksektir. Örneğin Almanya’da ikinci el pazarında yaş ortalaması 4,7 iken Türkiye’de 14,2’dir. Türkiye’de Bir Meslek ve KOBİ Olarak Kamyon Sahipliği Türkiye’de irili ufaklı 8.000'den fazla lojistik/nakliye şirketi aktif olarak faaliyetini sürdürmektedir.

81 il ve yüzlerce ilçede sayıları binin üzerinde olan muhtelif büyüklüklerde TIR parkları, kamyon pazarları ve daha organize olan nakliye siteleri vardır. Bazı üretim bölgelerinde kamyoncular, kendi aralarında kooperatifleşerek birleşmişlerdir. Ticaret Bakanlığı verilerine göre Türkiye’de çoğunlukla önde gelen fabrikalar ve limanların çevresinde bulunan yaklaşık 586 motorlu taşıyıcı kooperatifinde 90 bine yakın bireysel kamyon sahibi kamyoncu vardır. Türkiye’de bireysel kamyon sahipliği oranı çok yüksek, yollarda ticari yük taşımacılığı yapan kamyonların yaklaşık %85’i şahıslara aittir. Kamyon sahipliği kavramı ABD, Avrupa, Hindistan, BAE ve hatta Çin’den çok farklıdır. Türkiye’de kamyon sahiplerinin %92’si aynı zamanda kamyonunun şoförlerinden birisidir. Özellikle Anadolu’da kamyonculuk geçim kaynağı haline gelmiştir. Aynı ailede 2-3 kamyon olabilmektedir. Bu kamyonları kardeşler, çocuklar, yeğenler vs birlikte kullanmaktadırlar. Sektör, teknolojiden ve bilimsel gelişmelerden uzak, simsarlar ve geleneksel organizasyonlarla yönetilmektedir. Kamyoncuların yük alabilmek için simsarlara verdikleri komisyon tutarları yük başına 200-500 TL arasında olabildiği gibi navlun fiyatının %5’ine kadar çıkabilmektedir.

Türkiye’nin en büyük iki lojistik firmasının günlük ortalama FTL(Bir Tam Kamyon Yük) taşıma hacmi 3-4 bin kamyon arasındadır. Pazarda %1 Pazar payına sahip değillerdir. Lojistik firmalarının kamyon sahipliği oranı 2020’ye kadar %5 değildi. 2020 sonrası pazarın zorlamasından ve ortaya çıkan fırsatlardan lojistik firmaları yeniden özmala yatırım yapmaya başladılar. Orta ve büyük lojistik firmalarında özmal oranı %20’lerin üzerine çıktı. 2022 itibariyle Türkiye genelinde ise % 15’e geldi. Türkiye’de faaliyet gösteren, günde bin taşımanın üzerinde taşıma yapan birçok lojistik firmasının Özmal sahipliği oranı %20 değildir. Hiç özmalı olmayan büyük lojistik firmaları vardır. En büyük iş yapan lojistik firmasının bile Özmal kamyon/çekici sayısı 1.500 civarındadır. Her gün 4 bin FTL’lik operasyonu sorunsuz yönetebilmek için özmallara ilave olarak 500-600 civarında kiralık kamyon kullanırlar, bunlar da yetmez, Türkiye genelindeki onlarca nakliye sitesinden her gün 1.500’e yakın kamyon bulur ve onlara yük verirler.

Türkiye’de her ay en az 200’ün üzerinde TIR/Kamyonun FTL yük trafiğini yöneten Nakliye firması sayısı ise 1.500’ün üzerindedir. İlk on firmanın aylık taşıma hacmi ise 40 bin taşımanın üzerindedir. Nakliye firmalarının özmal oranı, son 2 yıl içinde önemli artışlar olsa da %15 civarındadır. Ayda 30 bin yükleme gerçekleştiren bir lojistik firması portföyünde en az 8-10 bin civarında aktif kamyon bulundurmaya çalışmaktadır. Büyük lojistik firmalarının portföylerindeki kamyoncuların % 80’i diğer lojistik firmaları ile aynıdır. Çünkü kamyoncunun hiçbir zaman dönüş yükü garantisi olmadığından kimden yük alırsa ona hizmet verir. 2022 sonu itibariyle Türkiye’de yaklaşık 37 Bin yeni kamyon/çekici satıldı. Bunların ¼’ünü lojistik firmaları filolarını takviye için satın alırken, kamyon ikinci el pazarında faaliyet gösteren belirli aktörler en az %30’unu satın aldı. Söz konusu kamyonların yaklaşık % 35’i ise bireyler tarafından satın alındı. Bir kamyonun 2022 yılı sonu itibariyle sıfır maliyeti 2,5-4 milyon TL arası değişiyor. Bireyler daha çok ikinci el Pazar üzerinden kamyon sahibi olmayı tercih ediyor.

Tırport Insights verilerine göre; 2022 yılında Türkiye’de bir kamyon yükle 424 km gitti, yıl sonu itibariyle ortalama navlun ücreti yaklaşık 12 bin TL civarında oldu. Bir kamyonun para kazanabilmesi için ayda en az 10 bin km’yi yükle gitmesi gerekiyor. Ticari taşıma yapan 550 bin kamyonun 470 bini doğrudan şahıslara ait. Hepsinin birer şahıs ya da limited şirketi var. Tırport’a taşıma yapan kamyon sahiplerinin 2022 yılı sonu itibariyle %96’sı e-fatura/e-arşiv üyesi. Bir kamyon para kazanabilmek için ayda en az gidiş-dönüşlü 7 sefer yapması gerekiyor. Türkiye’nin en büyük meslek KOBİ grubu olan bireysel kamyon sahipleri ayda 60 bin TL ile 150 bin TL arası fatura kesiyorlar. Göz ardı edilemeyecek bir hacim bu. Nakliye firmaları gerek yükleri için uygun kamyon bulmak, gerekse müşterileri ile ilişkileri yönetmek ve süreçte yaşanan problemlere anlık, hızlı çözüm üretebilmek için operasyon birimlerinde onlarca personel istihdam etmek zorunda kalmaktadırlar. Yük veren firmalar yüklerini anlık olarak takip edemedikleri ve taşımalarını günlük/haftalık/aylık olarak raporlayamadıkları için planlamalarında hata ve eksiklikler meydana gelmektedir. Türkiye’nin en büyük lojistik firması günlük ortalama 3.500 kamyona yakın FTL taşıma yapabilmektedir. Bu hacim ile pazarda ancak %0,7 pazar payı alabiliyor. %0,7 Pazar payına sahip firma, lojistik operasyonlarını hala eski usul yöntemlerle gerçekleştirerek, yüklerine manuel yöntemlerle sürücü arıyor ve her gün gerçekleşen taşıma işlemleri için bünyesinde yüzlerce personel barındırıyor. Manual yöntemlerle bulunan kamyoncu yükü teslim alıyor fakat yük sahipleri yükünü anlık olarak izleyemediği ve takip edemediği için güvensiz bir durum ortaya çıkıyor ve planlamalarda hatalar gerçekleşebiliyor. Yaşanan gecikmeler, hatalı sevkiyatlar, sorunlar ve hırsızlıklar, lojistik firmalarında artık paranoya durumuna dönüşmüş durumdadır. Sadece bu verimsizlik ve zararlardan yılda en az 80 Milyar TL’nin üzerinde ekonomik kayıp söz konusu. Navlun ödemelerinde ise kamyoncunun navlun ücretini alamadığı durumlar ve taşımanın kusurlu yapıldığı durumlar ortaya çıkabiliyor.

Kaynak: www.tirport.com