Kalkınma ajanslarının kuruluş amacı ve asli görevi, bölgesel planlama, tanıtım, işbirliği, koordinasyon sağlama ve araştırma yapma, kamu, özel sektör ve sivil toplum kuruluşları arasında işbirliğini destekleyerek yerel potansiyelin açığa çıkmasını sağlamaktır. Kalkınma ajansları asli fonksiyonlarından ziyade ağırlıklı olarak destek veren kurumlar haline dönüşmüşlerdir..Kalkınma ajanslarının işlevleri ve ajanslardan beklenen faydalar 5449 sayılı Kanun’un genel gerekçesinde aşağıdaki şekilde özetlenmiştir:
Ø Ajanslar yerel aktörler ve dinamikler arasında sinerji oluşturacak bütün kaynakları harekete geçirecek ve yerel/bölgesel kalkınma çabalarının etkisini artıracaktır.
Ø Ajanslar, bütün ilgili tarafları(paydaşları) destekleyecek ve bunlar arasında koordinasyonu sağlayacak, onların faaliyet ve projelerini özellikle bölgesel ölçekte birbirini tamamlar hale getirecektir. Bir diğer ifadeyle, ajanslar uygulayıcı kuruluş ve yerel aktörleri destekleyecek ve bunlar arasında koordinatör, organizatör ve katalizör konumunda olacaktır.
Ø Ajanslar yerel düzeyde tüm paydaşların planlama, programlama, proje üretme ve uygulama kapasitesini artıracaktır.
Ø Ajanslar bölgelerde ve yerelde kaynakların yerinde ve etkin kullanılmasına yardımcı olacaktır.
Ø Ajanslar, sağlayacağı proje ve faaliyet desteklerinde kişi, kurum ve kuruluşların eş finansmana dayalı ortak proje üretme kültürü ve yeteneğini geliştirecektir.
Ø Ajanslar yerel potansiyeli, varlıkları, üstünlükleri ve özgünlükleri küresel pazarlara taşıyacaktır.
Ø Gelişme zorluğu çeken bölgelerin ve yörelerin girişimcilik potansiyelini harekete geçirip, yönlendirecek, bu alanda faaliyet gösteren kurumlarla aktif işbirliği ve koordinasyon içinde kritik destekler sağlayacaktır.
Ø Bölgesel düzeyde kalkınma politikalarının oluşumuna yardım edecek ve bunların stratejik plan mantığıyla hayata geçirilmesini, izlenmesini ve değerlendirmesini sağlayacaktır.
Ø Ajanslar yerel bilginin merkeze taşınmasında ve sürekliliğinin sağlanmasında çok önemli bir işlev yüklenecekler ve özellikle program ve proje uygulamalarının izlenmesini kolaylaştıracaklardır.
Ø Ajansların yerel yönetimlerin planlama çalışmalarına sağlayacağı destek; planların mekansal, bölgesel ve sektörel bütünlüğüne katkı sağlarken, yerel ölçekte bu alanda oluşabilecek teknik açığı da kapatacaktır.
Ø Ajanslar yerel yönetimlerin normal işlevlerinde bir mükerrerlik veya bir daralma meydana getirmeyecektir. Bilakis onlara teknik ve idari destek sağlayacak, hem planlama, hem de kalkınma amaçlı uygulamalarında onların kurumsal kapasitelerine katkı verecektir. Ayrıca, yerel yönetimler ile yöredeki kamu kuruluşları diğer kurum ve kuruluşlar gibi hazırlayacakları projelerle ajanstan destek alabilecekler, sağlanan desteklerin yararlanıcısı durumuna gelebileceklerdir.
Ø Ajansların uygulayıcı ve yatırımcı kurum ve kuruluşların yerine geçmemesi, doğrudan uygulama yaparak mükerrerliklere ve gereksiz yetki çatışmalarına girmemesi esastır.
Bu kapsamda kuruluş felsefesi incelendiğinde ajansların esas fonksiyonunun; “Bölgesel ve yerel kalkınma gibi çok sektörlü, yatay ve mekân boyutu olan bir konuda koordinatör, organizatör, katalizör rol alması, kaynak tahsis mekanizmasını kullanarak bütün ilgili kurum ve kuruluşları yönlendirmesi, yerel aktörleri harekete geçirmesi, özel sektöre, yerel yönetimlere, sivil topluma ve kamu kuruluşlarına teknik, idari ve mali destek sağlayarak uygulamaların ve yatırımların bölgesel/yerel/ulusal kalkınma bakımından etkinliğinin artırılmasını sağlaması” olduğu anlaşılmaktadır. Ancak gelinen noktada ajanslar makro nitelikli fonksiyonlarından uzaklaşmış, faaliyet ve projelere destek sağlama görevi ile öne çıkan kurumlar haline dönüşmüşlerdir.
Örneğin, KOSGEB tarafından Türkiye genelinde 2017 yılında verilen destek tutarı toplamı 1.588.644.351-TL iken 26 ajansın aynı yılda verdiği destek tutarı 408.001.685-TL ile sınırlı kalmıştır. Ajansların kurulduğu 2008 yılından bu yana 26 ajansın verdiği destek tutarı ise 2.711.923.000-TL’dir.Destek veren diğer kuruluşların yanında ajans desteklerinin bölgesel gelişmeye olan katkısı son derece sınırlı kalmaktadır. Bu bakımdan destekleme yanında ajansların diğer asli fonksiyonları olan bölgesel planlama, tanıtım, işbirliği, koordinasyon sağlama ve araştırma yapma konularına da odaklanmaları gerektiği değerlendirilmektedir.
5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun’un 5’nci maddesinde kalkınma ajanslarının temel görevleri sayılmış olup, bu görevlerden birisi de “Yerel yönetimlerin plânlama çalışmalarına teknik destek sağlamak” tır.
Bilindiği üzere, yerel yönetimler, bölgesel kalkınmanın kilit kurumlarıdır. Yerel yönetim kaynaklarının bölgesel önceliklere uygun şekilde, verimli ve etkin kullanılabilmesi için öncelikle iyi planlama yapılması gerekmektedir.
2018 yılında Sayıştay inceleme raporundada görüldüğü üzere örneğin 2017 yılı için kanunen ajanslara aktarılması gereken transfer ödeneği (merkezi pay) tutarı 1.564.889.045-TL. olması gerekirken uygulanan tavan sınırlaması nedeniyle ajanslara bütçeleştirilen 531.956.416–TL. kaynak aktarılmıştır. Dolayısıyla kanunen aktarılması gereken tutarın yalnızca %34’ü ajansların kullanımı için tahsis edilmiştir
Bünyesinde valileri, belediye başkanları, İl Genel meclisi başkanı gibi yerel sorumluların yönetimde söz sahibi olduğu Bölgemizdeki Kalkınma Ajansı yasal kuruluş görevini tam yapsa Edirne – Kırklareli ve Tekirdağ illerinin gelişmesi çok daha hızlı ve kolay olacaktır.
